Jacqueline Blom, Mark Rietman, Annick Boer en Bas Hoeflaak

“Wij zijn de herberg”. Dat waren de laatste woorden waarmee de tragikomedie Familiespel van Marijke Schermer mij 17 januari 2023 achterliet in Schouwburg Ogterop in Meppel, ook al was het stuk wat mij betreft nog lang niet af.  

De producent, More Theater Producties, die zich richt op een groot publiek, noemt Familiespel  een heerlijke, gelaagde tragikomedie over het samengestelde gezin. Er werd ook veel gegiecheld en gegniffeld. De vier professionele acteurs, vijftigers, vaklui, bekend van televisie en toneel, hadden de vaart en de zin er goed in. Onvermijdelijk wordt de voorstelling wat oppervlakkig, want het stuk is half komisch en ook nog voor een groot publiek. Ik schrijf hier geen recensie, maar wil wat gedachten delen.

Mark Rietman (1960) en Jacqueline Blom (1961) spelen Nicolaas en Elisabeth, die na hun scheiding nog vol wederzijdse wrok zitten. Ze hadden ook hun nieuwe liefdes meegenomen naar het Schotse landhuis waar de koppels met hun beider puberkinderen kerst gingen vieren. Tja, als je het zo aanpakt snap je niet hoe complex een samengesteld gezin is; de setting was een recept voor ellende die je alleen maar met humor overleeft.  Annick Boer (1971) en Bas Hoeflaak (1973) speelden de nieuwe liefdes venijnig, heel snel en met verve. De vier (stief)-kinderen, die het viertal ook speelden, creëerden hun eigen  kinderwereld in de kelder van het landhuis, het was ingewikkeld om te volgen. De mannen gingen op de vuist, de vrouwen waren heel vilein, zo rolbevestigend.

Alternatief

Het maakt nogal wat uit vanuit welke generatie en situatie je het spel tot je neemt. Tot diep in de jaren zeventig was scheiden iets dat je gewoonweg niet deed als je niet tot de elite behoorde. Het was heel ernstig; nu wordt het vaak  begrepen. De grote populariteit van echt scheiden brak pas in de jaren tachtig en negentig door, de decennia waarin de babyboomers en hun kinderen nieuwe vormen van lieven en samenleven gingen uitproberen en tegelijk met de kerk het huwelijk zwaar onder druk stond. Schermer werkte alternatieven zoals een vrij huwelijk of zelfs polyamorie niet uit waardoor het stuk gesloten en uitzichtloos bleef. Waarbij ouderen vooral tragiek voelen en situaties voor jongeren hilarisch zijn omdat scheiden een serieus alternatief werd. Gelukkig getrouwde mensen – die er veel zijn – kunnen de tragiek die erachter zit denkelijk nauwelijks doorvoelen.

Extended family

Er was in de jaren tachtig de droom van een extended familiy en die woekerde razendsnel, ondoordacht en oppervlakkig door het land. Dat heeft toneelschrijver en regisseur Marijke Schermer, pittig geschreven. Er was geen tijd voor bezinning en diepgang, je kreeg en gaf klap op klap. Zij regisseerde het stuk samen met scenarist Corien van der Zwaag. De herrie van de geluidseffecten – de klappen – was overbodig, de vragen in het gespeelde kaartspelletje, dat veel te lang duurde, werden niet uitgediept. Er viel te lachen, aan de oppervlakte zoals een stuk betaamt dat veel publiek moet trekken nu de theaters leeg blijven.

Familiespel trippelde over de dingen heen, zoals de ex die de achternaam van haar man wil vasthouden, aanstippen van IVF of het thema van “je kinderen zijn je kinderen niet” van de Libanese dichter Khalil Gibran, zonder dat het ook maar iets uitgediept werd. Zijn je kinderen van jou? Of van zichzelf?

De herberg

Zijn we de herberg? We, de spelers, het publiek, de makers, wij allemaal? En dat met kerst? Mooi niet. Maar dat er wel liefdevol pogen is bleef zeer onderbelicht, zozeer was Schermer uit op goedkopere effecten. 

Kan het, dat gemengde gezin, vaak nog met een liefdeskind uit de nieuwe relatie erbij als een mensmoedige poging om te restaureren wat verloren was gegaan? Zijn we de ressentimenten, het egoïsme en de jaloezie voorbij, het vrije huwelijk of zelfs de polyamorie nabij? De tragikomedie fileerde het leven en denken in bloedlijnen volgens de normen en waarden van  de christelijke gezinstraditie, maar kwam niet op een hoger plan van liefde. Terug in je hok, was het signaal van Het Familiespel. Daar waar jaloezie en hebzucht heersen.

Sinds de eeuwwisseling is scheiden op zijn retour. Schermer kwam uit bij “we zijn een herberg” en illustreerde hoe verschrikkelijk onherbergzaam die herberg vaak is. Kijk maar naar de crisis in de jeugdzorg, om over de oorlog te zwijgen. Het is aan de liefde van onze kinderen en kleinkinderen te danken dat we mogen doen alsof we een herberg zijn. Zij houden uit liefde de moed erin en hun percentage echtscheidingen neemt sinds de eeuwwisseling structureel af. Er is geen nieuw model voor de liefde gelegd. Daarom stopte het stuk abrupt, onaf.

Het Familiespel , Schouwburg Ogterop Meppel, nog geen 200 bezoekers, toert in het voorjaar door het hele land.

Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.

Login vergeten? Reset wachtwoord.