Mark Rietman en Jaap Spijkers (rechts) in Wachten op Godot . Foto Het Nationale Theater

“Het was als ruisen van de bladeren, of van as….” Een zin uit het toneelstuk Wachten op Godot, waar ik 11 april in Schouwburg Ogterop naar gekeken en geluisterd heb.  Een moment van verstilling. Waarom ik ging, nog wel in mijn uppie? Uit een opwelling, een verlangen om uit te gaan, een stuk zien waar ik ooit over gehoord had, maar dat ik nooit had gezien. Tijd, ik heb er tijd voor en……. ik wacht op vrede.

Er is geen touw aan vast te knopen, de snelle, vaak harde en grove dialogen die nergens over gaan behalve dat die twee mannen – zwervers eigenlijk – wachten op Godot. Op een kale vlakte waarop alleen maar een bladerloze  boom te zien is en verder geen teken van leven. Het is een triest en genadeloos beeld, beklemmend haast, zoals de wereld is, datgene wat ik niet wil denken of voelen.

Het toneelstuk van Samuel Beckett ging 5 januari 1953 in première in het Théâtre de Babylone in Parijs. Drie weken later eiste de grote watersnoodramp in Zeeland 1836 doden. De Koude oorlog woedde na WOII, die nauwelijks voorbij was. Nu trekt het door het land onder druk van de bittere oorlog tussen Hamas en Israël en de wrede Russische onderdrukking van een vrijheid en democratie zoekend Oekraïne. De inhoud van de losse deeltjes van de troosteloze, soms met cynische, wrange humor beladen dialogen maakt – althans op mij – weinig indruk, de leegte van het geheel raakt me erg. Ik huiver soms.

AI-tool ChatGPT noemt Godot een mysterieus personage dat nooit echt op het toneel verschijnt. Daar zie je de zwakte van AI want Godot kan volgens mij ook een gevoel zijn, zoals angst, al zou je redelijkerwijs godot dan niet een hoofdletter schrijven. De twee hoofdpersonen in het toneelstuk, Vladimir en Estragon, wachten tevergeefs op hem, haar, de, het. Zij doden hun tijd met geharrewar, afstoten, aantrekken, leegte, maar Godot komt niet. Godot kan ook de scheiding, eeuwigheid, liefde, angst, oorlog of vrede  zijn: datgene waar de mens op kan wachten en diens tijd verdoet.

De zinloosheid van het bestaan

NRC schrijft: De twee acteurs spelen hun personages als twee mopperige, lieve, oude baasjes, die je eindeloos vertederen. Zo zag ik hen niet. Zij waren in Meppel oud, noch lief, maar wel stevige, ervaren verdwaalde hippieachtige figuren.  8Weekly: Laat je verrassen door het goede spel,goede tekstbehandeling en de goede regie.  In De Volkskrant laat recensent Ela Çolak haar  docent Onno Kosters aan het woord: ‘Wachten op Godot is echt een tragikomedie: de humor erin is belangrijk. Zonder die humor kom je dat stuk niet door, en dat geldt ook voor het leven. De kracht van het absurdisme is dat de essentie ervan – dat het leven in dit kille universum geen betekenis heeft – de werkelijkheid is.” Oei, een zin waarover ik moet nadenken en niet uitkom.

In absurdisme heeft leven geen betekenis? Vooral niet in dit kille universum? Toch eens aan ChatGPT vragen wat diens verzamelde kennis daarvan vindt. Het apparaat verduidelijkt: “absurdisme is een filosofische en literaire stroming die vooral geassocieerd wordt met het werk van schrijvers zoals Albert Camus en Samuel Beckett”. Aah, daar heb je Beckett bij wie ik was in Ogterop. “Het absurdisme houdt zich bezig met de confrontatie tussen de menselijke zoektocht naar betekenis en orde in het leven, en de onverschillige, chaotische en zinloze wereld waarin we lijken te leven”, zegt de tool. “Lijken”, meent de tool, dus we leven  niet echt in zinloze chaos? Zo is het ook weer niet.

ChatGPT: “De kern van het absurdisme is het idee dat het menselijk bestaan geen inherente betekenis of logica heeft, maar dat mensen toch voortdurend streven naar betekenis en begrip in een wereld die onbegrijpelijk en onverschillig lijkt te zijn”. Dus de wereld zou onverschillig zijn, maar de mens niet. “Het absurdisme bekritiseert de zoektocht naar een absolute waarheid of betekenis en benadrukt in plaats daarvan de noodzaak om te accepteren dat het leven vaak absurd en irrationeel is”, zegt de chatbox. Nu wordt een vaag begrip als “wereld” ineens veranderd in een Absolute Waarheid. Ik geloof dat mensen aspecten van wat waar is kunnen leren onderkennen, maar niet de absolute waarheid. Absurdisme kan de betekenis van het leven niet vinden. Daar zit mijn huivering. Ik zie die zinloosheid vaak ook wel  maar vind dat je er zelf wat aan kunt doen. Je bent verantwoordelijk en vrij.

Het geheel overtreft de delen

Filosoof Sanneke de Haan oreerde deze maand aan de Erasmus universiteit over de betekenis van holisme. Zij benadrukt dat de som van het geheel van alle ervaringen van de mens méér is dan de som van alle tot de kern  gereduceerde delen. In die zin vind ik “Wachten op Godot” een achterhaald, reductionistisch toneelstuk dat geen relatie meer heeft met de complexe individuele en collectieve vraagstukken van deze tijd zoals in milieu, globalisering, complexiteit en in individuele zingeving in een wereld die hoogstens in het Drentse platteland nog herinnert aan de eenvoud en verbinding met de natuur uit de jaren vijftig. Hier waren Bartje en Goethe nog rond. Daar zit ook het hedendaagse politieke conflict: onvermogen om een wereld in transformatie te onderkennen en te ordenen.  

Zeker, na WOII, in de koude oorlog waarin ik opgroeide, kon je gegrepen worden door de leegte en zinloosheid van het bestaan waar Beckett patent op heeft. Maar in deze post-coronatijd met een voortgaande oorlog in Syrië, de vrees voor Iraans-Israëlische escalatie, extreem terrorisme en de Oekraïne-oorlog ligt het anders. We moeten en kunnen wat doen om de zinloosheid te veranderen. Met Becketts absurdisme komen we er niet.

Spijkers en Rietman hebben naar mijn smaak geregeld met te overdreven gebaren hun wrange humor uitgebuit, soms schmierend. Hier en daar glimlachten mensen in de zaal, soms hoorde je een giechelende vrouw, maar in Meppel werd niet breeduit gelachen, eerder wat beduusd. Overwegend was het stil, werd het publiek geraakt.  Niettemin: ondanks alle shit heeft voor mij het leven wel zin en blijf ik wachten op Godot in de vorm van vrede.

Tekst Samuel Beckett, vertaling Jacoba van Velde, Regie Erik Whien. Jaap Spijkers speelt Vladimir. Mark Rietman speelt  Estragon. Joris Smit en Bram Coopmans creëren chaos als heer Pozzo en knecht Lucky. De jongen wordt afwisselend door verschillende jongens gespeeld. Productie Het Nationale Theater. Voorstelling Schouwburg Ogterop Meppel, 11 april 2024.

Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.

Login vergeten? Reset wachtwoord.