De wereld is uit balans. Het Westen, China en Eurazië beproeven elkaar. Er woedt een hete oorlog, met daaronder de voortdurende nucleaire dreiging die doet denken aan de Cuba-crisis uit 1962. Kan diplomatie een verdere escalatie voorkomen? Het spant erom. Een verkenning.
De rechtstaat zelf wordt ernstig op de proef gesteld door de superrijke Tech-miljardairs. De Amerikaanse antitrustwetten om hun macht te breken werken niet meer. Trump is met zijn plannen om Groenland te verdelen en 2 miljoen Palestijnen te deporteren de weg kwijt. Ideologieën worden meer dan ooit tegen elkaar uitgespeeld. De Sovjet-Unie is vervangen door een autoritaire, onderdrukkende totalitaire staat zoals ik die in de jaren zestig ervoer.
De ondergaande zon
Een vriendin attendeerde mij op Alexander Dugin. [1] en voerde mij daardoor een denkwereld binnen die beter tot me doordrong dan voorheen. Herinneringen opriep. Een wereld van denken en handelen die regelrecht tegen de decadente, consumptieve westerse samenleving is. Dugin is een Russische politicoloog en filosoof met geopolitieke theorieën en neofascistisch Eurazianisme. Het is de wereld van Thieery Baudet, misschien ook van Geert Wilders, al denk ik dat niet. Geert is, denk ik, democraat, ook al leidt hij zijn partij als een onemanshow. Ideologieën verdelen de wereld tussen Eurazië, China en de Verenigde Staten, waarbij West-Europa gezien wordt als het corrupte Avondland.
Ik leef in het Avondland. [2] In het Europa en Noord-Amerika van het rationalisme, individualisme, wetenschap, technologie en expansiedrang. Dit Avondland, ons Avondland, gaat volgens Spengler ten onder aan decadentie, materialisme en spirituele leegte. Dan kun je beter terecht bij de oosterse beschavingen, zoals de islamitische, Indiase en Chinese culturen, meent h ij. Zij vormen het Morgenland. Die staan immers borg voor religiositeit, gemeenschapszin, contemplatie en een cyclische tijdsopvatting. Dat lijkt meer op de eigenschappen van de Slavische ziel. En toch, inmiddels ervaar ik China ook als expansief en materialistisch, met gemeten naar BBP de derde plaats in de wereld en zeer uitdagende posities zoals op het gebied van informatietechnologie. Maar China mag dan naar BBP de VS en de EU naar de kroon steken, als het gaat om de welvaart per inwoners dan is China nog een ontwikkelingsland. Het BBP per inwoner is in de VS 6,3 maal hoger dan in China. Het is om die reden dramatisch dat de machtsstrijd steeds losbarst aangezien er miljarden mensen zijn in India en China voor wie welzijn en welvaart nog sterk moeten toenemen. Om die reden ook is het beleid van Trump om de invoertarieven uit die landen verder op te schroeven sterk in het nadeel van de groei van de wereldhandel.
De machtigste blokken ter wereld
| BBP 2023 in mln. | Inwoners in mln. | Per inwoner in $ | |
| VS | 26.900.000 | 343 | 78.426 |
| EU | 18.600.000 | 450 | 41333 |
| China | 17.700.000 | 1400 | 12465 |
| Duitsland | 4.400.000 | 84,5 | 52071 |
| Japan | 4.200.000 | 124 | 33871 |
| India | 3.700.000 | 1400 | 2643 |
Het nominale BBP i n 2023 in $ miljoen, inwoners in miljoen
De Duitse filosoof Spengler zag beschavingen als biologische organismen die een cyclus van geboorte, bloei en verval doormaken. Volgens hem bevond het Avondland zich rond 1900 in de “zomerse” of “herfstfase”, waarna onvermijdelijk verval zou volgen. Hij voorspelde dat autoritaire leiders en nieuwe imperialistische staten het Westen (dat werden Hitler en Mussolini, bijvoorbeeld) nog tijdelijk overeind zouden blijven, maar dat het Avondland uiteindelijk door een nieuwe cultuur (mogelijk uit het Oosten) zou worden overvleugeld. Dit is ook de beeldentaal van Dugin. Europa zoekt wanhopig naar wegen om zijn relatieve machtspositie te handhaven en te versterken.
Totalitair intolerant liberalisme
IK neem je even mee in een samenvatting van de opvattingen van Dugin die mij online is aangereikt. “Trumpisten zijn verenigd in hun verzet tegen links-liberale censuur. Onder het mom van politieke correctheid en het bestrijden van extremisme hebben liberalen een ingrijpend systeem van manipulatie van de publieke opinie gecreëerd, waardoor de vrijheid van meningsuiting effectief wordt uitgeschakeld. Dit geldt zowel voor de reguliere media als voor sociale netwerken die onder hun controle staan”, aldus Dugin.
“Iedereen die ook maar een beetje afwijkt van de links-liberale agenda”, schrijft hij, wordt onmiddellijk gebrandmerkt als “extreemrechts”, “racist”, “fascist” of “nazi” en onderworpen aan uitsluiting, de-platforming en juridische vervolging, soms leidend tot gevangenisstraf.” Het is een gedachtegang die je wel eens mag toelaten, ook bijvoorbeeld in verband met alle maatregelen genomen tegen Covid en bijvoorbeeld de toenemende macht van de klimaatwetenschap ten opzichte van de grote behoefte aan woningbouw in Nederland. Moeten we niet huizen gaan bouwen, in plaats van dat met klimaatwetten onmogelijk te maken? Ondanks de extreme woningnood onder jongeren zijn er in 2024 in Nederland nog geen 70.000 huizen gebouwd. Dat moeten er – net zoals in de jaren zestig – meer dan 100.000 zijn.
“Deze censuur”, schrijft Dugin, “kreeg geleidelijk een totalitair karakter. Het Trumpisme werd – naast andere anti-globalistische bewegingen, zoals die in Rusland of Europese populistische stromingen – het belangrijkste doelwit. Liberale elites beschouwden gewone burgers openlijk als onintelligente en onbewuste elementen van de samenleving en herdefinieerden democratie niet als “meerderheidsheerschappij” maar als “heerschappij door minderheden”.
“Alles wat afweek van de links-liberale agenda werd bestempeld als “nepnieuws”, “Poetins propaganda”, samenzweringstheorieën of gevaarlijke extremistische standpunten die strafmaatregelen vereisten. Als gevolg daarvan werd de zone van het aanvaardbare discours drastisch verkleind, waarbij alles wat buiten het wakkere dogma viel als onaanvaardbaar werd beschouwd en aan onderdrukking werd onderworpen. Dit gold voor alle aspecten van het liberale globalisme, inclusief genderkwesties, migratie, kritische rassentheorie, vaccinatie, enzovoort. In feite werd het liberalisme totalitair en volkomen intolerant, waarbij “inclusiviteit” werd gedefinieerd als het veranderen van iedereen in een liberaal. Het
Trumpisme verwerpt dit alles radicaal en eist het herstel van de vrijheid van meningsuiting, die de afgelopen decennia geleidelijk aan is afgeschaft. Volgens het Trumpisme mag geen enkele ideologie een voorkeursbehandeling krijgen en vormt de bescherming van het vrije woord over het hele ideologische spectrum – van uiterst rechts tot uiterst links – de basis van zijn ideologie”, aldus de analyse van Dugin.[3] . Hij ziet liberalisme als fascisme.
Dugin is een Russische politieke filosoof, geopolitiek strateeg en publicist. Hij is zeer nationalistisch, antidemocratisch, staat achter de moorddadige aanvallen van Poetin op Oekraïne die hij rechtvaardigt in de lijn van Putin om een nieuw Euraziatisch rijk te vormen als tegenkracht tegen het democratische Europa en de VS. De oorlog om Oekraine heeft al honderdduizenden doden gevergd. Hij vindt dat blijkbaar de moeite waard want het westen moet een forse toon lager zingen. Hij is een uitgesproken tegenstander van liberalisme, democratie in westerse stijl en globalisering. Allemaal aspecten waar ik voorstander van ben. Dugin – adviseur van Putin – promoot een combinatie van orthodox-christelijke, nationalistische en spirituele principes als basis voor een gezonde samenleving.
Iedereen is vrij om te denken en te spreken. Het is gevaarlijk wanneer machtigen oorlog gaan voeren zoals Putin en Hitler. Ook de opvatting van Trump die 2 miljoen Palestijnen wil deporteren en Groenland wil verdelen tussen de VS en Rusland is niet mijn idee. Dan haak ik af. Dat soort principes horen bij Hitler. Ik vind de traditionele religieuze en culturele waarden die Dugin verkondigt juist een gevaar voor een vrije samenleving. Ik ben agnost en voel nochtans verbindingen met het eeuwige, maar vind dat je religie en politiek moet scheiden. Dugin ondersteunt Poetin’s expansiedrift en de oorlog tegen Oekraïne. Ik zeker niet. Vergeet niet dat hij in zijn boek De Vierde Politieke Theorie elementen van fascisme, communisme en traditionele waarden opvoert om een alternatief te bieden voor liberalisme. Ik ben geen voorstander van het communisme zoals zich dat heeft ontrold in de Sovjet-Unie. Integendeel. De theorie van Marx, Lenin en anderen is mooi: de praktijk is terreur. Dat is fascisme ook.
In het verleden kon de Amerikaanse wetgeving en rechtspraak de macht van monopolies of oligopolie breken. Antitrustwetten werkten uiteindelijk. Standaard Oil werd in 1911 opgesplitst in 34 concurrerende bedrijven. Zo! AT&T werd in 1982 omgezet in zeven baby Bells. De laatste jaren lukt het niet om de machtsconcentratie in de Tech wereld via rechtspraak te breken. Google wordt al sinds 2020 aangepakt zonder enig resultaat. De Tech bedrijven komen overal mee weg.
De Slavische ziel
Mijn autoreis door de Sovjet-Unie in 1966
Een herinnering. 1966. Ik was 26, maakte ik met mijn vrouw van april tot november een reis met auto en caravan door Oost-Europa en de Sovjet-Unie. We reisden via Berlijn en Warschau naar Moskou en deden onderweg Minsk en Smolensk aan. Daarna ging de tocht een paar duizend kilometer zuidwaarts, via Podolks, Toela, Orjol en Koersk eerst naar Charkov waar ik voor een artikel een grote Sovjet autofabriek bezocht. Vervolgens reisden we via Dnjepropetrovsk (Dnipro) en de grote stad Zaporizja waar in de jaren tachtig een enorme kerncentrale is gebouwd en in 2022 de Russen enorme schade aanrichtten. Het zijn de gebieden waar nu de vreselijke broederoorlog woedt. We waren ondereg naar Jalta, om daar zoals de tsaren en de partijbonzen een weekje vakantie te vieren en dan vanaf Sebastopol op de Krim per boot over de Zwarte zee via Odessa naar Constanta in Roemenië te varen. Het was een lifetime experience die mij liefde voor het lijdende Russische volk bijbracht.
De hele reis door de USSR werd ik begeleid door gidsen van Intourist en onderweg werd ik permanent gevolgd door motoragenten van de geheime dienst. Brezjnev was partijleider en Kosygin werd herkozen als premier. De Vietnamoorlog woedde. De schrijvers Daniel en Sinjavski kregen vijf en zeven jaar dwangarbeid. Ik ontmoette de als communist opgegroeide essayist en schrijver Karel van het Reve op de camping in Moskou. Hoewel ik toen het begrip nog niet kende, deed ik daar mijn eerste indrukken van de Slavische ziel op. En raakte ik onder de indruk van de vriendelijke gastvrijheid van de gewone mensen die we onderweg tegenkwamen.
De Slavische ziel is mystiek, met diepe culturele, spirituele en historische eigenschappen die je als typisch Russisch of Slavisch kunt zien. Denk aan collectivisme in de gemeenschap met kolchozen en sovchosen – staatsboerderijen – waar mijn Atlantische ziel individuele vrijheid omarmt. Orthodoxie, fatalisme, lotsbestemming domineren. Lijden verheft, ook het sneuvelen van soldaten. Rusland beschermt traditie tegen het consumptieve en decadente westen. Mijn Atlantische ziel gelooft in de kracht van rede, technologie en vooruitgang, zoekt empirisch bewijs. Economische groei en innovatiezijn onweersproken en dus is alle focus gericht op materiële welvaart en efficiëntie. Zo enorm diep zitten de culturele verschillen tussen West-Europa en Eurazië, met zelfs Duitsland al als overgangsgebied. De tragiek is dat beide filosofieën zoveel van elkaar kunnen leren, maar feitelijk elkaar naar het leven staan.
De strijd om schaarse grondstoffen
We moeten de cultureel-religieuze verschillen niet onderschatten, maar de actuele machtsstrijd om onder meer Oekraïne gaat om controle over strategische hulpbronnen, handelsroutes en technologische dominantie. Europa is afhankelijk van olie en gas uit het Midden-Oosten en LNG (vloeibaar gas) uit de VS. De VS wil China’s monopolie op zeldzame metalen breken door nieuwe mijnbouwprojecten in Afrika en Latijns-Amerika. Rusland gebruikt gas en olie als geopolitiek wapen (Nord Stream, sancties, leveringsbeperkingen). Het land heeft enorme reserves, maar weinig industriële capaciteit om deze zelfstandig te exploiteren.
Op 7 september 1966 publiceerde Elseviers Weekblad mijn informatieve artikel over de Russische aardgasreserves en plannen om 65.000 kilometer pijpleiding aan te leggen over het hele onmetelijke continent. Dat was in de tijd dat ook in Nederland de aardgaspijpleidingen werden aangelegd in een gedisciplineerde, bijna militaire operatie die je je nu niet meer kunt voorstellen. Ik interviewde Sovjet viceminister Boxermann van de Russische gasindustrie. “Jullie leggen het eerst voor de consumenten aan en buiten die dan uit om vervolgens de industrie van goedkoop aardgas te voorzien”, zeiden kritische Russen mij. Boxermann raamde de Russische gasvoorraden op 60.000 miljard kubieke meter bij een bewezen reserve van 4000 miljard kubieke meter. Nu zijn er nog zeer aanzienlijke v voorraden voor meer dan 30 jaar.
Vergeet de zeldzame aardmetalen niet, zoals Rhenium, Osmium, of Tellurium. China controleert 60-80% van de wereldwijde productie en raffinage van zeldzame aardmetalen die gebruikt worden in batterijen, chips, wapensystemen. China breidt zijn invloed in Afrika en Latijns-Amerika uit om grondstoffen te waarborgen. Een ander belangrijk punt is de vrije vaart over de wereldzeen omdat 80% van de wereldhandel over zee gaat. De VS is technologisch dominant met AI, chips en quantum technologie. Dan is er nog de machtsstrijd over het wereldbetalingssysteem, waar nu het westerse SWIFT dominant is. En de grote strijd om de macht in de ruimte.
Tussen de grote power staten – VS en EU, Rusland, China – speelt zich al sinds het einde van WOII een voortdurende machtsstrijd af die geregeld ontaardt in oorlogen, zoals nu die om Oekraïne. Rusland is daarbij sterk in supersonische wapens en nucleaire afschrikking. Hoewel het evident is dat de machthebbers via onderhandelen en diplomatie hun verschillen moeten bijleggen blijkt het tegendeel. Dat gebeurt ondanks dat gewone burgers op alle continenten geen oorlog, maar vrede willen.
De wereld na Putin
De geopolitieke verhoudingen staan op scherp. De grote invloedsferen van de Slavische ziel, Chinese ziel en de Atlantische ziel botsen hard tegen elkaar. Binnen Europa botsen ook nog het Rijnlandse, Duitse model en het Angelsaksische, Britse model. Dat iep zo hoog op dat Engeland de EU verliet, wat echter leidde tot een enorme aanwas van asielzoekers in Engeland en economische malaise. D hete oorlog om Oekraïne – met schattingen van tussen 200.000 en 600.000 doden en gewonden wordt ook gevoerd via sancties, wapenleveranties en economische oorlogsvoering. Er hangt de dreiging van nucleair geweld boven.
Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er veel grote conflicten geweest tussen Rusland (of de Sovjet-Unie) en het Westen, waarbij militaire, politieke en ideologische tegenstellingen centraal stonden: Korea (1950-1953), Cuba (1962), Vietnam (1955-1975), Afghanistan (1979-1989), Georgië (2008) Oekraïne (2014- nu. Elk van deze conflicten illustreert de voortdurende spanningen tussen Rusland en het Westen, met periodes van directe confrontatie en proxy-oorlogen. Ik herinner me de Cuba-crisis, gezien de Russische dreiging met kernraketten als een van de ergste escalaties. Er was bijna voortdurend oorlog omdat diplomatie faalde.
Na Putin zijn er verschillende mogelijkheden. Er kan een pragmatische leider naar voren geschoven worden omdat de Russische elite en oligarchen sancties en isolement willen beëindigen. Dan komt er een wapenstilstand in Oekraine en hervat zich de handel. Maar zonder Poetin kan de Russische elite intern verdeeld raken tussen hardliners en hervormers. Dan ontstaat er een interne machtsstrijd met economische crisis. Hieruit kunnen nieuwe burgeroorlogen ontvlammen.
Er is ook een risico op “Putin 2.0”. Dan komen sterk nationalistische elites naar voren die nog agressiever zijn tegen Oekraine en de NAVO. Een van die hardliners is Nikolay Patroesjev, baas van de Federale Veiligheidsdienst FSB die in 1991 werd opgericht na het instorten van de Sovjet-Unie. In dat rampscenario neemt de nucleaire dreiging verder toe. De tendens in de richting van nationalisme doet zich wereldwijd voor, ook onder de Amerikaanse president Trump en de Chinese partijleider Xi Jinping.
Er is voor de komende decennia geen enkel uitzicht op verzachten of verlichten van de immense ideologische en materialistische machtsstrijd tussen de drie grootste machten. De schaarste aan grondstoffen neemt voortdurend verder toe. Daardoor ontstaan er ook steeds feller conflicten in Afrika, zoals in Congo. En dan is er het militair-industriele complex in alle drie de kampen dat letterlijk belang heeft bij oorlogen en geweld.
Volkeren willen in meerderheid vrede. Geen doden, verwoestingen, depressies. Oorlogen ontstaan niet omdat volkeren oorlog willen, maar omdat machthebbers, gedreven door geopolitieke, economische en ideologische belangen, ervoor kiezen. Vaak gebruiken ze angst, nationalisme, onderdrukking en veiligheidsargumenten om oorlogen te rechtvaardigen. Diplomatie en samenwerking zouden veel conflicten kunnen voorkomen, maar zolang grootmachten strategische belangen blijven nastreven in plaats van samen te werken zal het patroon van oorlogen zich te herhalen. Tot de volkeren niet langer willen lijden, hun kinderen naar de slagvelden sturen.
[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Doegin
[2] Term van de Duitse filosoof en cultuurhistoricus Oswald Spengler, in zijn boek Der Untergang des Abendlandes (1918-1922).
[3] https://substack.com/home/post/p-155755688?utm_campaign=post&utm_medium=web
Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.
Login vergeten? Reset wachtwoord.