Willeke Stubenitsky, olieverf. “Your body is not a coffin for pain to be buried in. Put it somewhere else”. (Ehime Ora)
De ambities van de Europese Commissie voor een schoon en groen Europa in 2050 zijn groots en meeslepend. Dat is de Green Deal. Die is groter dan het Marshalplan na WOII. Ingrijpender dan de invoering van de euro. De ambities tonen een vitaler Europa dan ooit en komen met pijn en grimassen tot stand. Ook al lukt het financieel en organisatorisch allemaal niet zo snel en omvangrijk: de richting is okay en moet doorgezet worden.
Maar: klein is mooi en mensen doen ertoe. Bewaak de democratische processen
(leestijd 13 minuten)
Het jaar 2023, met zoveel milieurampen, kan een doorbraakjaar zijn, maar hoe dan ook is de mars naar een schoon en groen Europa, die in 1970 begon met waarschuwingen van de Club van Rome, lang en hardnekkig. Het kan wel tot 2070 duren voordat de uitstoot van broeikasgassen gestopt is. We moeten er met geduld en doorzettingsvermogen aan doorwerken.
Dankzij mijn prachtige vak mocht ik de totstandkoming van de Europese Unie vanaf het begin meemaken. Een lange, lange zware tocht van vallen en opstaan en strijd tegen veel sceptici en vijanden die Nederland willen houden zoals het was: wit, masculien, xenofoob, met echte douanes aan de grens zodat je er niet zomaar in en uit kunt. Zeg maar: “Zwitserland aan de Maas”. Vroeger was ik verslaggever van wat er gebeurde, nu combineer ik die taak met mijn denkbeelden als vrouwvriendelijke, gastvrije wereldburger en Europeaan die vindt dat alle mensen op de wereld gelijkwaardig zijn.
Ik weet het, de ambities zijn vele malen groter dan de beschikbare financiering. Niet alle doelen worden gehaald. De tijden veranderen ook steeds alles, maar vooruitgang moet je niet willen tegenhouden. Ik bepleit een nieuw Europees elan op democratische grondslag. Dat is hoopgevend.
Bijna twee-derde van de stijging van CO2-emissies sinds 2000 vond plaats in China. Dat heeft het Energy Institute berekend. Het is geen argument voor Europa om niets te doen. Integendeel.
Wat is het doel?
Eerst even de zaken op een rij zetten. Het primaire doel van ondernemingen is hun voortbestaan. Dat doel kan alleen bereikt worden wanneer zij winst maken. Om winst te kunnen maken is winstgevende groei van de omzet nodig. Om die reden is ontgroeien -Degrowth- geen serieuze optie. Om ondernemen tot een succes te maken is een markt met volledige concurrentie noodzakelijk. De overheid heeft tot taak die marktwerking te garanderen. Wanneer de macht van één of enkele ondernemingen te groot wordt en concurrentie belemmert, heeft de overheid tot taak die macht te breken. Dat moet nu gebeuren met een reeks zeer machtige concerns.
Wetenschappers willen de temperatuurstijging in de wereld door uitstoot van broeikasgassen afremmen. Daar ben ik het mee eens. Volgens Nature was juli 2023 de heetste maand ooit. Ik wil met kritisch vermogen luisteren naar toonaangevende wetenschappers.
De Green Deal om de Europese Unie in 2050 klimaatneutraal te maken vergt volgens McKinsey investeringen van €800 miljard per jaar, waarvan de helft door de belastingbetaler opgebracht moet worden. Dat is vele malen meer dan de Green Deal voorstelt, die gaat uit van €100 miljard per jaar. Hier ligt een enorm dilemma. Deze ”schone” investeringen vervangen voor den groot deel bestaande “vuile” investeringen. McKinsey’s plannen komen neer op investeringen ter grootte van 5% van het Europese BBP. Dat is politiek (nog) onhaalbaar. We moeten er wel naar toe werken. Ook in de huidige tijd van economische recessie en stijgende rentetarieven. En naast armoedebestrijding en aandacht voorandere publieke zaken zoals onderwijs, zorg en wonen. En dat allemaal zonder dat de staatschuld en het begrotingstekort de Europese normen overschrijden.
Totale emissies per sector in een kosteneffectief tijdpad (Bron: McKinsey)
Goede voornemens zonder plichten
Het akkoord van Parijs uit december 2015 is een wettelijk bindend internationaal verdrag om de klimaatverandering te bestrijden. Maar het is niet afdwingbaar, daar zit de pijn. Het is in werking getreden op 4 november 2016. Het akkoord maakt deel uit van het Klimaatverdrag dat 197 landen van de Verenigde Naties in 1994 in Rio de Janeiro ratificeerden. Ook Nederland tekende en ratificeerde, evenals de Russische Federatie. De VS tekende het Klimaatverdrag in 1992 maar verliet het akkoord van Parijs onder Donald Trump in november 2020. Onder president Joe Biden trad de VS in februari 2021 weer toe tot het akkoord.
Al deze verdragen en akkoorden zijn zeer kwetsbaar en kunnen niet afgedwongen worden. Er zijn geen strafrechtelijke of financiële gevolgen wanneer een land de aangegane verplichtingen niet uitvoert. Ze garanderen niet dat hetgeen besloten en geratificeerd is ook wordt uitgevoerd. Ik heb jarenlang deze materie gevolgd en ook een aantal VN-conferenties bijgewoond. Ondanks dat het vaak gaat om goede voornemens die niet gerealiseerd worden, zijn de verdragen en akkoorden wel belangrijk. Er is breed gedragen overeenstemming over de ernst van het klimaatprobleem en de noodzaakt het wereldwijd aan te pakken. Het toont betrokkenheid en de wil om actie te ondernemen tegen de groeiende uitstoot van broeikasgassen. De verdragen en akkoorden zetten de norm waar regeringen op aangesproken kunnen worden en waarmee ontwikkelingslanden, die de hoogste prijs betalen, ondersteund kunnen worden. En ze ondersteunen het op gang komen van verandering tot die verandering zelf voldoende kracht heeft ontwikkeld.
Rem de verhitting af
Afgezien van de stijging van de zeespiegel, die Nederland terecht wel serieus neemt, heeft Nederland zelf niet zoveel te lijden onder de stijging van de temperatuur. Het wordt een prettig Frans zeeklimaat met sommige dagen wel meer dan 30°C maar zachte winters. Tja, en natuurlijk de klimaatvluchtelingen. Het doel is om de gemiddelde stijging van de temperatuur op aarde ruim beneden de 2°C te houden ten opzichte van de temperatuur vóór het industriële tijdperk. Recentelijk is benadrukt dat de temperatuur aan het eind van deze eeuw niet meer dan met 1,5 graden gestegen mag zijn. Maar eigenlijk is die 1,5 graden al losgelaten en denken tenminste 16 Nederlandse wetenschappers volgens Nieuwsuur dat het niet gelukt de temperatuur in 2100 onder de 2 gradengroei te houden.
Tegenwoordig kunnen wetenschappers de temperatuur uitstekend meten. Dat was in het midden van de 18de eeuw niet zo. Die metingen bestaan uit schattingen gebaseerd op historisch, geschreven onderzoek. Met name door industriële productie die uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt nemen wetenschappers aan dat de temperatuur in de 18de eeuw lager was dan nu. De 18de eeuw is van 1700-1799.
De eerste voorbeelden van de opkomst van de industriële revolutie zijn de stoommachine (1765), de spinmachine en weefgetouwen (1830; Stoomspinnerij en Weverij van Willem Willink opent in Goor), stoomlocomotief (1804), Mijnbouw (Staatsmijn Emma 1902) en machines in fabrieken (1891: Philips in Eindhoven. Dus ik denk dat het begin van de industriële revolutie in Nederland eerder in 1800-1850 was, in het begin van de 19de eeuw.
Kortom, er zijn geen harde wetenschappelijke feiten die je precies in graden kunt bewijzen, maar de trend is wel duidelijk. Het klimaatpanel van de VN zegt dat passeren van de grens van een stijging met 1,5 graad zal leiden tot nog ernstiger droogte, hittegolven, bosbranden, orkanen en regenval dan de wereld nu al trotseert. Dus stelt het klimaatpanel dat de toeneming van de emissie van broeikasgassen moet stoppen en ten opzichte van 2023 met 43% zijn gedaald in 2030. Ga er maar aanstaan. Ik denk dat dit in de huidige politieke en financiële verhoudingen niet gelukt.
IPCC- rapporten serieus nemen
Het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat zijn geen kleine meisjes en jongens. Het heet Intergouvernementele Panel over Klimaatverandering (IPCC). Het is opgericht in 1988 en beoordeelt wetenschappelijke informatie over klimaatverandering. Het zijn wetenschappelijke experts die uit verschillende landen worden afgevaardigd. In 2020 zat Prof. Dr. Detlef van Vuuren, hoogleraar aan de universiteit van Utrecht in het panel. Hij was een van de hoofdauteurs van het IPCC-rapport “Special Report on Global Warming of 1.5°C” dat in 2018 werd uitgebracht. Ook Prof. Dr. Heleen de Coninck, hoogleraar aan de VU zat in het panel. Ik heb geen enkele reden hun kennis en inzicht te bagatelliseren. Bij de VN zijn 195 landen aangesloten. Ook Nederland levert meer dan 20 wetenschappers die eraan meedoen en adviseren. De VN stelt plannen op de korte en de lange termijn samen en vraagt deelnemende landen hun vorderingen geregeld te rapporteren in de vorm van National Determined Contributions (NDC’s).
Juli 2023 heetste maand ooit
Het gerenommeerde Britse weekblad Nature stelt vast dat juli 2023 de heetste maand ooit was. De non-profit en onafhankelijke dataorganisatie Berkeley Earth schat dat juli 2023 meer dan 1,5 graden Celsius warmer was dan het pre-industriële gemiddelde van 1850-1900. Juli brak eerdere records met 0,25 graden Celsius hogere temperaturen. Experts verwachten dat dit nu elke 5-15 jaar nieuwe hitterecords oplevert. El Niño, vulkaanerupties in Tonga en vooral toenemende concentraties van broeikasgassen speelden hierbij een rol. We zagen beangstigende bosbranden in Canada en op Tenerife. Denk ook aan bosbranden in Griekenland, een dalend waterpeil van de Rijn en extreme droogte in Spanje.
Het gerenommeerde Britse weekblad Nature stelt vast dat juli 2023 de heetste maand ooit was. De non-profit dataorganisatie Berkeley Earth schat dat juli 2023 meer dan 1,5°C warmer was dan het pre-industriële gemiddelde van 1850-1900. Juli brak eerdere records met 0,25°C. Experts verwachten dat dit nu elke 5-15 jaar nieuwe hitterecords oplevert. El Niño, vulkaaneruptie in Tonga en vooral toenemende concentraties van broeikasgassen speelden hierbij een rol. We zagen beangstigende bosbranden in Canada en op Tenerife. Volgens Nature was de gemiddelde globale temperatuur in juli 1,54°C boven het pré-industriële maandgemiddelde. Zeke Hausfather, klimaatwetenschapper bij Berkeley Earth zegt: “we zitten in een bijzonder extreme periode op de top van een lange termijn trend van opwarming van de aarde en het uitzicht vanaf die top is een beetje eng”. Is het allemaal onzin en nietwaar, een complot van het WEF, Microsoft en de Europese Commissie? Ik denk van niet.
Hitterecord in juli 2023
Bron:Nature
Te grote financiële plannen
Inmiddels worden steeds meer stappen gezet om wel tot uitvoering van het Verdrag van Parijs te komen. Daarvoor heeft de Europese Commissie een European Green Deal Investment Plan opgesteld. Dat is de Green Deal die wil dat de EU in 2050 klimaatneutraal is. Dat plan is 11 december 2019 gelanceerd. Dat stelt een Europees investeringsplan voor van €1000 miljard over een periode van 10 jaar. Het gaat gemiddeld over €100 miljard per jaar. Als dat geld op is ziet de Europese Commissie wel weer. Trouwens, Frans Timmermans, een van de architecten van het plan, heeft er afstand van genomen en is – tonnen rijker – de lokale politiek ingegaan. Hij is een goed voorbeeld van wat politiek is: deals sluiten.
Van het geld komt volgens de plannen de helft uit het budget van de EU, uit belastingopbrengsten. Dat betekent dat jaarlijks een kwart van het EU-budget naar deze Green Deal gaat. €279 Miljard komt via de Europese Investeringsbank van de particuliere sector en bedrijfsinvesteringen, een transitiefonds van €143 miljard en €114 miljard van de ledenlanden. Nederland betaalde in 2022 €9 miljard aan de EU, na aftrek van de inkomsten.
De investeringen zijn bedoeld voor energie, mobiliteit, landbouw, industrie en infrastructuur, om de klimaatdoelstellingen van de Europese Unie te ondersteunen. Het budget van de EU is jaarlijks ongeveer €170 miljard. Een investering van de EU zelf van €50 miljard vergt grootschalige verschuivingen. De Europese Commissie kan sinds 2020 ook zelfstandig lenen op de kapitaalmarkt. Daarvoor kon dat niet en was de commissie afhankelijk van bijdragen van de lidstaten. Deze mogelijkheid is een risico voor de stabiliteit van de euro omdat er geen formele dekking tegenover deze vorm van geldscheppen staat. Dat is een onverstandig risico omdat het de stabiliteit van de euro kan ondermijnen.
Maar het gaat niet vanzelf en vergt ook versnelling van de technologische innovatie. Om het doel te bereiken moet ruim een kwart van de kapitaalinvesteringen in de EU in een schone richting gestuurd worden. Dit gaat over 4% van het Europese BBP. De kapitaalinvesteringen moeten met 1% per jaar stijgen. Maar de operationele kosten gaan dalen. We zijn er nog niet. De EU moet ook nog eens €180 miljard per jaar investeren in schone technologie
Even pauze: Onweer bij Lauwersoog (27-08-2023) Foto Willeke Stubenitsky
Als je de door McKinsey en andere bronnen geschatte bedragen zo leest dan duizelt het je. Dat geld komt immers voor minstens de helft uit de particuliere sectoren die zelf investeringen en doen en voor de andere helft uit belastingen die de EU-landen zelf opbrengen. In 2022 was het bruto binnenlands product van de EU €15.800 miljard. Daarvan is 1% €158 miljard. Het is ook iets minder dan het budget van de EU. Maar volgens McKinsey moet de Europese Commissie uit bijdragen van de leden landen en het lenen van geld €400 miljard per jaar investeren. Dat is 2,5% van het Europese BBP. Daarvoor moet nog veel geld gevonden worden. Ik denk dat de plannen bijzonder ambitieus zijn en zelfs nog omvangrijker dan het Marshallplan om Europa weer op te bouwen na de Tweede Wereldoorlog. Zij zijn niet haalbaar.
Groeiende zorg
Zonder een constante stroom geld kan de Green Deal niet gerealiseerd worden. En dat geld is er niet. Van de tenminste benodigde €620 miljard per jaar heeft de Europese Commissie pas €82,5 miljard beschikbaar gesteld, bericht de Frankfurter Algemeine Zeitung. Dat is veruit onvoldoende. Voor meer ambitieuze projecten is er geen geld, zoals een grotere geopolitieke rol voor de EU of de reconstructie van Oekraïne waar volgens de Europese Unie €384 miljard per jaar over een reeks van jaren nodig is. Er bestaat geen “Verenigde Staten van Europa”, besluiten worden per land genomen en de verschillen van mening blijven groot. Het cynisme is groot want met grootse plannen zonder geld kom je niet ver. Tot nu toe heeft de EU wel eensgezind gereageerd op de Russische agressie tegen Oekraïne. Met vallen en weer opstaan is de EU ontstaan en nog “life and kicking”. Ik denk dat jonge generaties zeker veel zelfstandigheid willen behouden, maar de euro en vrij reizen niet kwijt willen. De trend is in de richting van een Europese Federatie van Staten als machtsblok in de toekomstige wereld. Bovendien is 70% van de Nederlanders echt bezorgd over de opwarming van de aarde en meer dan 40% van de jongeren wil dat Nederland daarin vooroploopt.
Confronterende meningen
In mijn leefomgeving ontmoet ik mensen met sterk uiteenlopende meningen over de gevolgen van de opwarming van de aarde. Sommigen ontkennen de opwarming, anderen zeggen dat de opwarming helemaal niet het gevolg is van menselijk handelen maar een natuurlijk proces. Anderen schrijven de opwarming wel degelijk toe aan door industrialisatie uitgestoten broeikasgassen. Zij menen dat menselijk handelen de bosbranden, extreme temperaturen en wat al niet veroorzaakt. Daarom lees ik en probeer te begrijpen.
Mijn zorg over het klimaat en hoe mensen met de planeet omgaan begon al begin jaren zeventig met “Grenzen aan de groei”, het rapport van de Club van Rome. Dat rapport was voor mij aanleiding om in 1980 twee hectare grond in Noordwolde aan grootschalige veeteelt te onttrekken en te veranderen in een biologisch-dynamisch tuinbouwbedrijfje, Kloostertuin. Meer dan 40 jaar later is het bewustzijn over de invloed van de mens op het klimaat wel toegenomen, maar er is geen wezenlijke actie ondernomen, niet door overheden en bedrijven, maar ook niet door consumenten. Veranderen is heel erg moeilijk. Ik begon in 1960 met roken en hield er pas in 2015 mee op. Het duurde 55 jaar tot het echt tot mij doordrong dat roken een slecht idee is voor je gezondheid.
Ik denk dat je niet heen kunt om de mede op schattingen gebaseerde conclusies die klimaatwetenschappers in grote meerderheid trekken. Als de wereld op dezelfde wijze zoals nu met de natuur en het klimaat omgaat worden de gevolgen voor de mensheid steeds ernstiger. Consultant Twan Houben wijst er in zijn publicaties op Dat China de productie met nieuwe fossiele energie zo opvoert dat het geplande afbouwen in Nederland teniet gedaan wordt. Hij noemt daarom de Nederlandse investeringen zinloos en weggegooid geld. Hij schrijft: “Mijn conclusie is dan ook dat klimaatdoelstellingen alleen zinvol zijn als alle betrokken landen meedoen en de internationale afspraken nakomen. Als een “eiland” in de vorm van de EU of Nederland meedoen, is weggegooid geld”. Ik deel die mening niet. Als je zo denkt gebeurt er nooit wat. Ik vind het goed dat Nederland opereert in de voorhoede van een transitie naar ander, schoner, energiegebruik in een economie waarin naast groei van de binnenlandse productie ook andere maatstaven voor de kwaliteit van leven een gelijkwaardige rol spelen.
Verzet in de samenleving
In 2023 kwam er een toenemend verzet op gang tegen subsidies die de overheid nog steeds geeft op fossiele brandstoffen. Dat zou in 2020 gaan over een totaalbedrag van wel €30 miljard, aldus een doorwrocht onderzoek van oud-Europarlementariër Alman Metten. Er werden grote demonstraties op touw gezet door Extinction Rebellion , een grote en groeiende groep mensen uit alle hoeken van het land, van verschillende leeftijden en achtergronden met een diepe zorg om de klimaat- en ecologische crisis en het leven op Aarde. Mensen die strijden voor een leefbare en rechtvaardige planeet. Velen willen stoppen met subsidies op fossiel. Dat kan in Nederland de CO2-uitstoot met 7,5% omlaag brengen volgens onderzoek van Milieudefensie en Oil Change International.
Fossielvrij NL schreef een brandbrief die door honderden organisaties en particulieren getekend werd. Zondag 21 mei 2023 startte Extinction Rebellion een klimaatmars langs de A12 van Arnhem naar Den Haag. In etappes liepen activisten de hele week om de demonstreren tegen de subsidies op fossiel. De brandbrief loog er niet om.
We kunnen niet precies weten in hoeverre de meetbare klimaatverandering veroorzaakt wordt door menselijk handelen en in hoeverre zij het gevolg is van natuurlijke processen op aarde en in de kosmos. De omstandigheden op aarde zijn door de eeuwen heen veranderd. Omdat de omstandigheden vroeger niet gemeten werden, dat gebeurt pas op grote schaal in de 20ste eeuw, schiet kennis tekort en gaan meningen overheersen. Ik denk dat ons gedrag wel degelijk invloed heeft op natuur en klimaat en dat de mens zijn deel moet willen bijdragen om verdere ondermijning van de aarde te voorkomen. Daarom sta ik positief tegenover de Europese plannen in de wetenschap dat zij niet volledig uitgevoerd worden en wereldwijd een druppel op de gloeiende plaat zijn. Ze zijn geen obsessie en op een langere dan geplande termijn haalbaar en uitvoerbaar.
Jouw mening – mijnmening
Ik vind dat Nederland zoveel mogelijk moet investeren in afbouwen van processen die verhitting van de wereld bevorderen en opbouwen van schone en heilzame processen. We moeten niet bij de pakken neerzetten en ook niet handelen uit angst. Veranderingsprocessen gaan langzaam, zij kunnen niet afgedwongen worden in een democratie. Ik zie een schoner Europa in 2050-2070 als een lange termijn proces dat met vallen en opstaan afgelegd wordt, zoals ook de vorming van de Europese Unie met de euro dat is. We mogen hopen dat er alsdan in Europa nog een vitale democratie bestaat die de vraagstukken aanpakt die zich dan voordoen. En dat die democratie van onderop, vanuit het dorp, de stad, de regio, de provincie, het land, het democratische Europa is opgebouwd. Klein is mooi.[1] En niet van bovenaf, zoals meestal nu. En dat de macht van grote concerns totaal gemuilkorfd wordt.
Ik leef vanuit hoop en optimisme. Het wordt beter. En tegelijkertijd is het verstandig gewoon door te wonen, leven en werken. Ik denk niet dat de klimaatcrisis een groot complot is. Vanmiddag liep ik een stuk te wandelen over de landweg naar Eursinge bij Havelte. En, verdorie nog aan toe, er stonden heel wat gele en witte bloemen te bloeien in de berm.
Ik wil weer schaatsen op natuurijs
Voor mij is een feit dat ik de laatste 20 jaar bijna niet meer geschaatst heb. Omdat er geen ijs meer is, zoals dat er in mijn jeugd wel was. Ik merk ook dat het weer, het klimaat om me heen, zachter wordt. Volgens het KNMI is de gemiddelde jaartemperatuur in Nederland sinds 1951 met 1,7 graden Celsius gestegen. Er groeien mooie druiven in mijn tuin. Ik heb geen nesten met bijen of wespen meer in de tuin zoals vroeger. Maar mijn zonnebloemen groeien wel vijf meter hoog.
In dit artikel parafraseer ik ook op een negatieve analyse in Be*Informed Media van consultant Twan Houden waar ik het niet mee eens ben. Vanaf 2004 is Houben actief als adviseur en/of interim-directeur.
[1] E.F. Schumacher. Economics As If People Mattered
Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.
Login vergeten? Reset wachtwoord.
Adriaan Meij schreef:
Het was een heel werk om mijn gedachten te vormen. Eigenlijk schrijf ik dat het afremmen van de invloed van de mens op het klimaat heel langzaam vordert.