Mijn vriend, die in staat is abstract en strategisch te denken, plaatst kanttekeningen. “Je denkt vanuit een menselijk brein. Op dit moment is de intelligentie van een Aichip gelijk aan die van een mens. Wel is de chip duizend keer sneller dan een mens. Zo tegen 2030 is het IQ van een robot 300 en groeiend. En de verwerkingssnelheid, het proces van denken, zal dan een miljoen keer sneller zijn dan dat van de mens”, stelt hij. “Nou en”, denk ik, want ik snap het toch niet.
Nu is een IQ van 300 heel wat hoger dan het ooit hoogst gemeten menselijke IQ van 250 en gemiddeld – laten we zeggen het mijne – is een IQ niet hoger dan 100, hoewel ik me herinner dat het gereformeerde – dus het moest wel goed zijn – Dr. Jan Waterink Instituut ([1] ) vlak bij de ingang van het Vondelpark in Amsterdam mij bij een beroepskeuze test in 1954 – ik zou dominee worden, maar moest eerst getest worden of ik wel slim genoeg was – een IQ van 120 aanmat. Ik kan dus nu al niet tegen de computer op als het om data gaat want emoties heeft het computerprogramma niet, dat zijn alleen maar tot een woord aan elkaar vastgeplakte computerletters. ([2]). Dat klinkt verkeert. Straks is er geen werk meer voor journalisten zoals ik want die zijn dan te dom ervoor en kunnen de concurrentie met de logaritmes niet aan.
IQ zegt overigens niet zoveel want het concentreert zich op verstand en zegt niets over creativiteit, emotie, sociaal gedrag, empathie en vooral op de twee laatste criteria kleurde ik buiten de lijntjes die het verstand heiligt. Daarom missen robots belangrijke vaardigheden en dan gaat het gauw mis. Dat gebeurde in de Gaza-oorlog van het voorjaar van 2024 toen drones hulpverleners doodschoten omdat zij zonder menselijk ingrijpen geïnstrueerd waren. Dat kon de drones niet boeien. Daar komt bij dat menselijke kennis andere kenmerken heeft dat robotmatige kennis, het is niet te vergelijken. Patroonherkenning uit datasets is wezenlijk anders dan observeren uit sociale interactie tussen mensen. Dat wil niet zeggen dat robots hun kennis niet steeds verder kunnen verbeteren.
Als de mens geen grip meer heeft
De knappe koppen van de wetenschap houden niet op kennis voort te stuwen en die kennis is heel exact. Het technologietijdschrift IEEE Spectrum publiceerde in 2023 een artikel met de titel “Can Robots Ever Be As Smart as Humans?” Daarin stellen experts dat robots, ondanks hun geavanceerde mogelijkheden, nog steeds ver verwijderd zijn van het bereiken van menselijke intelligentie. Specialisten stelden dat ook in Nature en in The Verge. In LiveScience zegt computerwetenschapper en CEO van SingularityNET Ben Goertzel….. dat superintelligentie al in 2027 komt. ( [3] )
Wat is dat “singulariteit”? Ik kan het definiëren als punt in de toekomst – een tijdstip – waarin technologie oncontroleerbaar wordt, de mens er geen grip meer op heeft en superintelligente systemen de dienst uitmaken. De ontwikkeling van kunstmatige Intelligentie (“AI”) kan dat punt dichterbij brengen. Maar in een gesprek erover zegt mijn gesprekspartner daarin dat AI een marketing term is omdat apps zoals ChatGPT, Co-Pilot en Gemini alleen nog “machine learning” kennen dat alleen nog maar data kan verwerken terwijl echte AI net zoals menselijke intelligentie kan redeneren, voelen en bijvoorbeeld plannen kan maken. Ik slaag er hier niet in om AI en ML scherp van elkaar te scheiden.AI lijkt meer een overkoepelende term voor het proces.
Het moment waarop de robot de mens vervangt is vaag. De vraag lijkt echter niet of, maar wanneer het rationele IQ van de robot dat van de mens ver overschrijdt en die dus gaat vervangen en overbodig maakt. De technologie ontwikkelde zich de laatste halve eeuw harder dan ooit. Kan de mens dat managen? Of neemt de computer de macht over en wordt de mens weggegooid, zoals drones in de oorlogen in Oekraïne en Gaza in 2024 de rol van soldaten overnemen. Ik denk dat het zo’n vaart niet loopt. AI kan repeterende taken overnemen, maar geen hoogwaardige vaardigheden waarvoor sociaal en empathisch gedrag vereist is. De huisarts blijft en voor standaardvragen kan deze AI laten antwoorden.
Maar goed, mocht de robot de werkende mens wel overbodig maken, dan kan die toch in de zon gaan liggen in zijn utopia? Hoewel, in de jaren zestig dacht men zoiets ook toen internet opkwam, maar nu is de schaarste aan professionals op de arbeidsmarkt groter dan ooit. Waarom zou die dan verdwijnen in het AI tijdperk. Dat geloof ik niet. Mensen moeten wel steeds beter opgeleid worden om AI bij te houden.
Wereldbeelden en levensbeschouwingen
Mijn vriend vindt dat AI in haar bedreigende vorm een halt moet worden toegeroepen en dat inzicht baseert hij op zijn wereldbeeld. “Ik heb een wereldbeeld waarin volkeren elkaar haten en willen vernietigen. De mens is dus een primitief wezen en zolang we zo primitief zijn kunnen we niet met deze technologie omgaan. We zijn er als mensheid simpelweg niet klaar voor”, zegt hij. Hij ziet het gebeuren: “binnen een paar jaar heeft AI een dergelijke intelligentie van 300+ en zit alles wat wij wereldwijd weten en kennen in het brein van AI. De mens heeft daar ook toegang toe. Tot diezelfde kennis. Maar we zullen traag zijn in het analyseren en verwerken van die kennis. Waar AI alle boeken die jij in je kast hebt staan binnen 10 seconde vertaald heeft in iedere wenselijke taal, doen wij daar als mens veel langer over. We kunnen het wel, maar zijn extreem traag”, meent hij.
Volgens mijn vriend zal de sterk toenemende rekenkracht de mens verslaan en marginaliseren en voor zover de mens met zijn eigen eigenschapen van emoties en empathie een rol blijft spelen leidt dat alleen maar tot afgunst, haat, liefde, woede, oorlog en wat dies meer zij. “Laten we blij zijn met intelligentie zonder emoties en empathie, dat is veel prettiger. Alliens zullen onze emotionele kant niet begrijpen. Vinden de mens om die reden een gevaarlijk wezen. Misschien moeten we als mensheid eerst afleren te liegen en bedriegen alvorens AI te implementeren. We zijn te primitief voor zoiets”. Zijn filippica tegen juist het menselijk gedrag leidt dan tot hegemonie van de robot over de mens.
Gedachten en visies over de toekomst kunnen niet los gezien worden van een wereldbeeld of levensbeschouwing die iemand heeft. Maar dat beeld of die beschouwing ontstaat juist door ervaringen en opvoedingen die mensen hebben opgedaan. De vraag is echter waar wiskundig (ontmenselijkt) gedrag uiteindelijk toe leidt. Zonder regulering – wetgeving – zal de onbemande machinerie zichzelf vernietigen, vastlopen. Of geen onderscheid kennen tussen goed en kwaad. Zoals de Nazi’s in WOII jegens de joodse mens. Maar op dit moment zijn het niet de overheden die wetten maken om de toepassing van AI in positieve banen te leiden, maar de eigenaren van enkele particuliere ondernemingen zoals OPENAI die een onnoemelijke macht hebben over de richting waarin AI zich ontwikkelt.
Volkeren willen elkaar vernietigen
Mij wordt geregeld naïef optimisme verweten wat ik in mijzelf niet herken en zo denk ik dat het dystopisch beeld dat mijn vriend van op opkomst van de gerobotiseerde samenleving schetst ook vooral bedoeld is als waarschuwing. Hij schetst immers een angstaanjagende samenleving die mede opgebouwd is uit elementen waarin hij als ondernemer en ik als journalist hebben meegewerkt. Als robots de macht over de mens krijgen leidt dat tot een structuur van onderdrukking, nog meer ongelijkheid en armoede dan er op de wereld al bestaat. Dit hangt mede af van de vraag op welke wijze robots zichzelf leren om te functioneren. Als de mens daar geen richting meer aan geeft maar robots hun eigen groeipad kiezen bestaat althans het risico van groeiende agressie. Dit bestaat trouwens ook als mensen wel aan het roer staan.
Het meest nabije voorbeeld dat verduidelijkt waar gevoelloze dictatoriale macht toe kan leiden is de Tweede Wereldoorlog, ontketend door Hitler. Zijn armee van slaafs uitvoerende soldaten, de robots, stortte uiteindelijk in: het kwaad vernietigt zichzelf. Als de wetenschap riskante kennis op het spoor is houden wetenschappers niet op totdat die ontwikkeld is tot een bruikbaar product, zoals de atoombom. Dat is in het Manhattan Project gebeurd onder leiding van J. Robert Oppenheimer totdat de Amerikanen in augustus 1945 twee atoombommen op Hiroshima en Nagasaki lieten vallen. Gevolg:117000 doden, 105.000 gewonden en tot 320.000 mensen die aan (straling)ziekten overleden. Ja, mijn vriend, volkeren willen elkaar vernietigen.
Mijn utopische wereldbeeld
En toch is mijn wereldbeeld en levensbeschouwing utopisch, niet omdat we leven in een perfecte, ideale samenleving, integendeel, zo blijkt, maar omdat zo een streefrichting ontstaat, waarbij mensen niet de tegenstelling benadrukken, maar de samenwerking, waar mogelijk in harmonie. Ik bedoel dan gelijke rechten en kansen voor iedereen op deze wereld. Geen discriminatie op basis van ras, geslacht, religie of wat dan ook. Werken aan een wereld waarin er voor iedereen voedsel, water, onderdak en gezondheidszorg is en mensen leven in balans met de natuur en zorgen voor het milieu. Een wereld waarin dieren een de mens gelijk zijn en niet meer gegeten worden. In die wereld staat technologie, zoals robotisering en AI in dienst van mensen en heeft AI niet het doel de mens uit te roeien. Dat kun je in algoritmen verwerken en dan blijft de mens de baas. Die droomwereld is een fictie en evenals een dystopie een serieuze maatschappijkritiek en inspiratiebron.
De hele wereld staat in brand vanwege het Palestijns-Israëlische conflict om Gaza en de Westbank, maar de hongersnood onder vijf miljoen inwoners van de noordelijke Ethiopische provincie Tigray haalt de mainstream media niet. Sinds november 2020 is er een oorlog gaande in de regio tussen het Tigray People’s Liberation Front (TPLF) en de Ethiopische regering onder leiding van Abiy Ahmed. Net zoals in Gaza heeft die oorlog geleid tot een humanitaire crisis met hongersnood en ziekten en duizenden doden en miljoenen mensen die op de vlucht zijn. De oorlog is het gevolg van etnisch geweld, politieke strijd en machtsstreven uit Addis Abeba. Er heerst hongersnood en er is veel geweld. ([4])
Andere veel grotere vragstukken
Ethiopië is een enorm groot en gecompliceerd land met meer dan 120 miljoen inwoners die leven in een groot aantal zelfstandige regio’s die het centrale gezag onderdrukt. De historie van het land is zeer indrukwekkend, als enig Afrikaans land is Ethiopië nooit gekoloniseerd, ook al probeerde Italië meerdere keren, het laatste onder Mussolini, het land te onderdrukken. Nu is de bevolking in Tigray zwaar getraumatiseerd door het geweld, de terreur, verkrachtingen en hongersnood, vertelt journalist Tom Claes ([5] ) in Bureau Buitenland van de VPRO van 4 april 2024.
Daarbij is de hongersnood niet alleen het gevolg van droogte, maar ook van het bewust verwoesten van veel akkerland om hongersnood te veroorzaken. Ook wordt geen of veruit onvoldoende kunstmest en pesticiden geleverd.
Tom Claes is er niet gerust op dat er westerse aandacht komt voor het leed dat deze mensen treft. “Je ziet het in heel Afrika, bijvoorbeeld in Sudan, waar de meest gruwelijke dingen gebeuren”, zegt hij. Maar Afrika is wel het continent van de toekomst. Er leven nu 1,3 miljard mensen in heel Afrika. Dat zullen er in 2050 2,5 miljard zijn en die bevolking is ontzettend jong en dynamisch. “Mensen denken dat dit een ver van ons bed show is, maar de werkelijkheid is anders”, zegt hij. “Ik woon vlakbij station Brussel Noord en daar zie je heel veel migranten, vluchtelingen, asielzoekers uit die regio. Die mensen zijn gevlucht uit een ontzettend schrijnende situatie. We zijn in Nederland, Belgiề en andere landen in de EU zo gefixeerd op het terugsturen van deze mensen. We zijn niet geïnteresseerd in de verhalen van deze mensen. Dan kun je ook nooit begrijpen wat die mensen hier komen doen.”
Ik geef in het kader van een discussie over AI en robotisering dit schrijnende voorbeeld in de actualiteit van 2024 omdat het laat zien hoever het debat over innovatie in technologie afstaat van wat er werkelijk in de wereld gebeurt. AI en robotisering veranderen het wezen van de schepping niet, zij schudden de schepping op, veranderen de werkgelegenheid, wekken mensen uit hun lethargie van een vierdaagse werkweek, een maand vakantie, scheiden als je genoeg van elkaar hebt en sport op zondag. WOII, de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zijn net zo vergeten als de crisis in de Meppeler winkelstraten rond de eeuwwisseling toen middenstanders niet wisten hoe te reageren op de opkomst van online boodschappen doen. De winkel leegstand is zo goed als voorbij en online verkopen is groter dan ooit.
De prijs van mensonwaardig kolonialisme
Zo begrijpt de politiek in Europa niet wat er in Afrika gebeurt en waarom de Afrikanen uit tal van landen in groeiende aantallen naar Europa toe zullen komen. Het is onmogelijk daarvoor muren om Europa te bouwen en de EU te veranderen in een vestingstad. Wij zullen enerzijds de echte vluchtelingen en asielzoekers in staat moeten stellen zelf in nieuwe steden hun huizen en bedrijvigheid op te bouwen en anderzijds de landen van herkomst van middelen moeten voorzien die deze mensen in staat stellen in de eigen regio een bestaan van betekenis op te bouwen.
De prijs voor het mensonwaardige kolonialisme dat de Nederlanders, Britten, Fransen en anderen in het verleden hebben doorgevoerd is nog niet afbetaald. Die prijs is in euro van 2024 uitgedrukt €54.000 per vluchteling per jaar aan kosten en vergoeding voor levensonderhoud voor zeven jaar van de tijd. Dat kost het om een vluchteling in Nederland naar een nieuwe toekomst te begeleiden. Wanneer Nederland dus het aantal instromende asielzoekende vluchtelingen wil beperken kost dan ongeveer 50.000×54.000 ofwel €2,7 miljard per jaar. Dat is 0,27% van het Nederlandse BBP, een fractie van het bedrag dat Nederland in de jaren zestig aan ontwikkelingssamenwerking uitgaf en een symptoom van het individualistische, op zichzelf geconcentreerde populisme dat zich als een makkelijk ontvlambare olievlek over het democratische westen ontrolt.
Niet AI, maar het egoïsme van de mens bedreigt de beschaving. Gelukkig had ik een oom, vrijmetselaar en zeekapitein Jan Faber, met wie ik vroeger veel sprak en met wie ik zijn gedichtenbundel “Naar het Licht” maakte. “Brutalen hebben de halve wereld, de niet brutalen de andere helft, dat is evenveel”, leerde hij mij. In de oorlog werd zijn schip in de Javazee door de Japanners beschoten en tot zinken gebracht en hij zwom 40 kilometer voor zijn leven om uiteindelijk in een van de vele kampen van de Birma spoorweg terecht te komen.
Ik leerde hem in de jaren zestig als jonge journalist goed kennen als de oom van mijn eerste vrouw. We dronken bij bezoek altijd een oude Ketel jenever met Underberg, wat ik nu nog doe. Hij vertelde dan, heel geserreerd om zijn emoties onder de knie te houden, over zijn ervaringen. Robotisering kan wel dienen, maar daar niet tegen op en drones moeten zo geïnstrueerd worden dat zij geen vredelievende mensen kunnen doden zoals 4 april 2024 in Gaza wel gebeurde. AI komt onder ons en leidt tot economische transformatie, maar verandert het gedrag van de mens niet.
[1] https://www.waterinkinstituut.nl/het-ontstaan-van-waterink-instituut/
[2] https://www.rdi.nl/onderwerpen/kunstmatige-intelligentie/wat-is-kunstmatige-intelligentie
[3] https://singularitynet.io/aboutus/
[4] https://reports.unocha.org/en/country/ethiopia/
[5] https://www.mo.be/reportage/ook-na-de-oorlog-bloedt-de-zorg-conflictgebied-tigray
Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.
Login vergeten? Reset wachtwoord.