Deel 1: de controverse
Een gevelde boom op Dingstede
Er is een crisis in de meningsvormen over natuurbeheer in Nederland. Die spitst zich toe op de neerslag van stikstof en andere voor mens, dier en natuur schadelijke stoffen. Hier is geen consensus over te bereiken Dé Waarheid met een hoofdletter bestaat niet. De mens kan alleen aspecten zien van wat waar kan zijn. Dat heb ik als mens en journalist wel geleerd. Daarom is er groot verschil van inzicht tussen mensen die oordelen met hun praktische, rationele boerenverstand en economische belangen, zij die het vraagstuk als (al dan niet onafhankelijke) wetenschapper benaderen en diegenen die zonder kennis en inzicht wat roepen.
In deze poging er iets van te begrijpen kom ik tot een beschrijving vanuit mijn levenservaring. Ik ben in 1939 geboren in Kalenberg, in het hart van het huidige Nationaal Park Weerribben-Wieden. Vanaf de Middeleeuwen tot kort na WOII is er turf gewonnen en riet voor daken geteeld. Mijn vader schepte in en kort na de oorlog water uit petgaten dat op het fornuis gekookt werd tot drink- en theewater. De natuur was er wild en schoon. Er kwam allerlei gevogelte, vis, wild, gebloemte en ander gewas voor. Er woonden, werkten en leefden keuterboeren, turfstekers, riet snijders, vissers, parlevinkers. De armoede was er groot. Lees Jac. P. Thijsse als je wilt weten hoe divers de biologie daar was in mijn kindertijd.
Meer lezen? Hier kun je je gratis registreren op mijn nieuwsbrief.
Nu, 83 jaar later, is Kalenberg een villapark voor Randstedelingen die er weekenden en vakanties doorbrengen. Het ligt in het Nationaal Park Wieden-Weerribben dat iedereen uitnodigt voor een bezoek. Er is geen bedrijvigheid meer, kerk noch school. Het is er mooi. Er zijn nauwelijks nog muggen, wespen, bijen en behalve gericht op toerisme en riet snijden ligt het gebied mooi te zijn volgens de normen van de overheid. De bureaucratie heeft de woon- en werkgemeenschap overgenomen en elke oorspronkelijke vitaliteit eruit weggesneden. Dat doet pijn in mijn ziel. Ik voel gemis, machteloosheid. Als geen ander weet ik dat je in een aangeharkte idylle niet kunt leven. Hier ligt de kern van de immense politieke crisis waarin Nederland in het tweede decennium van de 21ste eeuw verkeert.
Als de bureaucratie het land overneemt sterft de democratie. Regels en hiërarchie nemen de besluitvorming over. Er is geen leider, maar dictatuur van de regels. Daarbij is de macht steeds meer centraal en juridisch. Dat zie ik in de praktijk. De regering delegeert nu de besluiten naar provincies en gemeenten en de rechter blokkeert besluiten. We hebben geen stikstofcrisis, we hebben een crisis in de democratie zelf.
Boom op de HJavelterberg
Ronald Plasterk en zijn dilemma
Er zijn scherpe tegenstellingen in de opvattingen over natuurbeheer. Ronald Plasterk schetst in De Telegraaf het dilemma. De voormalige onderwijsminister, deskundige in moleculaire genetica, verzet zich tegen de stikstofwetgeving. Hij stelt dat er geen probleem is. Het is gemaakt omdat Nederland zeer strenge normen oplegt aan Natura 2000 gebieden. Ook stelt Plasterk dat Duitsland geen stikstofprobleem heeft. Ik denk dat dit laatste niet juist is. Plasterk noemt in een column in De Telegraaf de stikstofcrisis een door ambtenaren gecreëerd probleem. Ik noem die bureaucratie ook, maar betrek dat op het ingrijpen van de overheid in het gebied waardoor de oorspronkelijke bevolking er goeddeels is verdwenen en vervangen door Randstedelingen die er vaak niet zijn.
Plasterk (1957) is politicus (PvdA), wetenschapper en ondernemer. Hij was van 2007-2010 minister van OCW en van 2012-2017 minister van BZK en is fervent schrijver van columns zoals eerder voor de Volkskrant en later voor De Telegraaf. Plasterk vindt dat de Natura-2000 aangelegd zijn en dat er niets natuurlijks aan is. Dat vind ik ook. Hij stelt dat al onze natuurgebieden eeuwenlang gemaakt zijn en dus niet natuurlijk. Bovendien vindt hij stikstofdioxiden en ammoniak voeding voor de natuur. Dat betwijfel ik zeer. “De stikstofuitstoot is in Nederland sinds de jaren negentig meer dan gehalveerd. De stikstofcrisis is een bestuurlijk gecreëerd probleem, en kan alleen bestuurlijk opgelost worden,” stelt hij in De Telegraaf. Is dat zo?
Voorjaar bij De Wijk
Erisman versus Jaspers
De Leidse hoogleraar milieu en duurzaamheid Jan Willem Erisman (1961), sinds 2023 voorzitter van de Wettenschappelijke Klimaatraad, een onafhankelijke raad die in 2023 werd opgezet en het kabinet zal adviseren over klimaatbeleid zegt in “Dit is de Dag” van 10/4 het volgende. Hij stelt dat 90% van onze natuur in een slechte toestand is.
Arnout Jaspers, de auteur van het boek De Klimaatfuik, zegt dat 85% van de natuur goed is. Het is maar hoe je ernaar kijkt. Als je naar het aantal van de 162 Natura-2000 gebieden kijkt, blijkt dat driekwart rood s. Maar als je naar de oppervlakte van alle gebieden kijkt is 85% groen. Toch denk ik dat het niet om dit soort tegenstellingen gaat. Het gaat erom dat we moeten zorgen dat de natuur als de wiedeweerga gezond wordt. Daarvoor krijgt bijvoorbeeld Boswachterij Staphorst elk jaar hulp van vrijwilligers om de heidevelden te ontdoen van struiken, grassen en andere gewassen die door de stikstofneerslag de hei overwoekeren.
Kritiek op het boek van Jaspers is dat selectief gewinkeld wordt in soorten die niet achteruitgaan. Zo gebruikt Jaspers de Living Planet Index om aan te tonen dat het aantal soorten in Nederland sinds 1990 stabiel blijft. Die index telt vooral gewervelde dieren − een voorbehoud dat Jaspers overigens wél maakt. Het zijn echter juist paddenstoelen, planten, mossen, korstmossen, insecten en bodemdieren die door stikstof achteruitgaan, benadrukt Sander Turnhout, strategisch adviseur bij SoortenNL. Tal van relevante kritiekpunten op de steeds grootschaliger worden landbouw komen volgens recensent Lucas van der Storm in Trouw niet in het boek terug. Kortom, het boek kent beperkingen genoeg.
Boerenverstand
Wat is boerenverstand eigenlijk? Los je het immense vraagstuk daarmee op? Boerenverstand is een Nederlands idioom dat verwijst naar gezond verstand of praktisch inzicht, vaak geassocieerd met boeren of mensen uit landelijke gebieden. Het impliceert het vermogen om problemen op te lossen met behulp van eenvoudige logica en algemene kennis, zonder afhankelijk te zijn van theoretische of academische kennis. Boerenverstand is nuttig en belangrijk, , maar je moet het wel combineren met wetenschappelijke inzichten.
De Reest bij Dickninge
Melkveehouder Jan Kees Vogelaar (1962)van he Mesdag Zuivelfonds beweerde in 2020 dat de boeren de helft minder stikstof uitstootten dan het RIVM had onderzocht. Later trok hij dat standpunt in. Vogelaar meent dat de stikstofneerslag alleen modelmatig gemeten wordt en niet op de grond zelf. Dat is onjuist. Elk uur worden op 73 plekken disposities in de lucht gemeten en er zijn metingen op andere plaatsen. De modellen schalen de gemeten data op naar landelijk niveau.
De natuur onder druk
Wim de Vries is hoogleraar op het gebied van de milieusysteemanalyse. Zijn leerstoel is “Integrale stikstofeffectanalyse” maar het onderzoek is breder dan stikstof alleen. Zijn onderzoek richt zich met name op effecten van de toevoer van stikstof, fosfaat, zuur en zware metalen aan landbouwgronden en bosgronden op lucht-, bodem- en waterkwaliteit. Hij stelt in het Nederlands Dagblad van 27 februari 2022 dat de neerslag van stikstof op natuur de bodem verzuurt.
De Vries: Door de verzuring spoelen belangrijke voedingsstoffen als calcium, kalium en magnesium uit. Samen met de hoge aanvoer van stikstof leidt dit tot een onbalans in voedingsstoffen die zorgt voor een afname aan plantensoorten. Die heeft op zijn beurt weer geleid tot een afname aan insecten, vlinders en vogels. Door die onbalans in voedingsstoffen is ook de vitaliteit van bossen afgenomen en is de gevoeligheid voor droogte, ziekten en plagen groter geworden. Deze kennis is niet afgeleid van modelberekeningen maar van metingen, niet alleen in Nederland, maar in grote delen van Europa, de VS, China en Latijns-Amerika.
De Vries ziet dat ondanks minder uitstoot de natuur er niet op vooruit gaat. Er moet meer gebeuren, zeker ook in het buitenland. “Het is een Europees en wereldwijd probleem. Natuurgebieden in het buitenland zijn vaak nog gevoeliger voor stikstof dan in Nederland en ook daar worden kritische waarden overschreden. Verder krijgen alle landen te maken met de doelstelling van de Europese Green deal om de stikstofverliezen naar lucht en water voor 2030 met 50 procent terug te dringen”, zegt hij in het blad.
Het gaat volgens hem om meer dan alleen effecten op de natuur. Zo dragen ammoniak en stikstofoxiden voor bijna 40 procent bij aan de vorming van fijnstof met grote gezondheidseffecten. Verder hebben we bij stikstofgebruik in de landbouw niet alleen te maken met uitstoot van ammoniak, maar ook van lachgas, wat een broeikasgas is. Samen met de uitstoot van methaan, met name uit koeien, en van CO2, met name uit dalende veengronden, moet dit worden teruggedrongen in verband met het klimaatakkoord”, stelt de hoogleraar. En dan zijn er nog verliezen van stikstof, samen met fosfor, naar grond- en oppervlaktewater, met gevolgen voor de waterkwaliteit. En ook die verliezen moeten minder om te voldoen aan de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water, stelt hij.
Samenvatting en conclusie
De overheid heeft sinds WOII krachtig ingegrepen in het landschap. De bureaucratie heeft de oorspronkelijke vitaliteit van bepaalde gebieden weggesneden ten koste van de democratie. De tegenstellingen tussen wetenschappers, boeren en andere belanghebbenden zijn zeer groot. Tegelijkertijd staat de natuur sterk onder druk. Het vraagstuk van beheer van de natuurlijke omgeving speelt al generaties. Het is nu dringender dan ooit. We moeten woningen bouwen en de natuur beschermen. In democratisch overleg. Een conclusie trek ik nog niet. Die komt wellicht in een volgend artikel over dit onderwerp. Wie daarin geïnteresseerd is kan zich hier gratis registreren op mijn website www.adriaanmeij.nl
Rust zacht in Havelterberg
Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.
Login vergeten? Reset wachtwoord.