Foto Unicef Nederland. Overstroming in Libië 664.000 getroffenen; 283.000 kinderen. 30.000 daklozen
De rode professor en Vrij Nederland redacteur Bas Jacobs wil dat de overheid nu investeert in de hoofdzaken: onderwijs, klimaat, onderzoek. En zorghoogleraar Marcel Levi wil zorgminister worden. Links Nederland wil bezuinigen, maar ook investeren en méér uitgeven. De juiste richting.
Jacobs veegt de vloer aan met Rutte IV en het woningbouwbeleid van Hugo de Jonge en wil focus op de zorgkosten die exploderen, het belastingstelsel en de klimaattransitie. De rente gaat weer omlaag, denkt hij en de staatsschuld mag wel flink oplopen.
Nu ik me verdiep in de politieke actualiteit voel ik me terug in de jaren zeventig toen ik actieve financieel-economische journalistiek bedreef. De decors zijn hetzelfde, de polarisatie is nog groter. Bas Jacobs zat bij Jort Kelder en ik luisterde mee. Er ontpopte zich via zijn denkbeelden een Keynesiaanse econoom van Friese, linkse conservatieve huize, die ook veel ruimte aan de markt geeft en niet mals is voor de gewone man. Bovendien pleit de hoogleraar interne geneeskunde Marcel Levi in Nieuwsuur voor meer overheid en minder markt in de zorg. Ik ben het daarmee eens. Zorg is geen markt. Ook sleept de Amerikaanse staat Californië Big Oil voor de rechter omdat die verantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering. Het spel is op de wagen. Voordat ik aan de opvattingen van Bas Jacobs toekom ga ik eerst kijken hoe het wereldwijd met de schulden gesteld is: niet best.
De schulden van de wereld
Het zegt de meeste mensen helemaal niets, maar de schulden van de hele wereld lopen steeds verder op. Volgens het IMF bedroegen de schulden van de wereld in 2022 niet minder dan 238% van het wereldwijde bruto binnenlands product van alle landen ter wereld. Het IMF verzameld die gegevens in de Globale Schulden Database. Dat is 9% meer dan in 2019, het laatste jaar voordat de coronapandemie uitbrak.
Het gaat om de som van overheidsschulden in de publieke sectoren, het gele vlak, de schulden van huishoudens, het donkerblauwe vlak en schulden van bedrijven zoals obligaties, commercieel schuldpapier en bankleningen in het lichtblauwe vak. Wat je in de grafiek sinds 1950 ziet is dat de schuldengroei van 1950-1980 veel gematigder was dan die van de periode van de liberalisering van de economieën sinds 1980. De wereld groeit op schulden.
In 1980 waren die schulden wereldwijd niet hoger dan 120% van het wereldwijde product. In 2022 zijn ze dubbel zo hoog. We leven in de wereld steeds meer op krediet. In de corona jaren 2020 en 2021 piekten de schulden enorm door grote steun van overheden aan bedrijven. In 2022 daalden de schulden ten opzichte van 2021, maar ze waren wel fors hoger dan in het pré-corona jaar 2019. De trend dat de economische groei steeds meer met schuld wordt gefinancierd. Iedereen weet dat het huishouden instabiel wordt wanneer de schulden te hoog oplopen.
Bron: IMF. Totale schulden van de wereld in procenten van het verdienvermogen, het BBP.
De omvang van de wereldschuld taxeert het IMF op $235 trillion. Het CIA Factbook komt op $305 trillion in 2022. Trillion is een getal met 12 nullen. Wij noemen dat in Europa een biljard. Heel veel geld dus. Het wereldwijde product is dan ongeveer $ 91 biljard in 2022. China speelde volgens het IMF een belangrijke rol in deze schuldengroei omdat daar de schulden harder stegen dan de economische groei. En dat is natuurlijk niet de bedoeling. Politici moeten standvastig zijn in de komende jaren om ervoor te zorgen dat de schulden niet ut de hand lopen, vindt directeur fiscale zaken Vitor Gaspar van het IMF in een blog. De betaalbaarheid van de schulden baart zorgen. Veel overheden geven meer geld uit in antwoord op de gestegen energie- en voedselprijzen. De publieke schulden kwamen uit op 92% van het GDP in 2022, de private schulden waren 146% van het GDP in 2022 ofwel $144 triljard.
Intussen liggen de publieke schulden in de VS procentueel nog fiks boven die van de hele wereld en van China, terwijl in China vooral de particuliere schulden de laatste jaren de pan uit swingden.
Bron: IMF. Publieke en private schulden
De IMF-baas vindt dat regeringen op lange termijn de trend van stijgende schulden moeten keren. Ze moeten ervoor zorgen dat de totale schulden trendmatig gaan dalen, zegt hij. Maar ja, hij gaat er niet over.
Jort Kelder en Bas Jacobs
De liberale vrijdenker Jort Kelder had zaterdag 16 september de rode Fries prof. dr. Bas Jacobs in zijn programma. Hij is expert in overheidsfinanciering. Wat Jacobs zei over het smijten met geld in klimaat- en stikstoffondsen enorme steunprogramma’s om bedrijven door de corona malaise te helpen, is niet mis. Ook liegen de berekeningen van de Stuurgroep Begrotingsruimte er niet om.
Jacobs begint met te vertellen dat de woningbouwproductie in 2024 volledig instort volgens het concept van de macro-economische verkenningen voor 2024. Er komt 6% krimp. Mensen gooien hun tweede huis in de verkoop omdat zij daarop te zwaar belast worden. Volgens de Stuurgroep moet €17 miljard bezuinigd worden.
Jacobs trekt even lange lijnen. Als je stabiele overheidsfinanciën wil moet je het jaarlijkse tekort beperken tot 1-1,5% van het BBP om de staatsschuld binnen 60-90% van het BBBP te houden. “Bij lage rentelasten – en die zijn nog steeds heel laag – is een staatsschuld van 90% van het BBP geen enkel probleem. Maar de begrotingsregels van de EU zeggen dat je in “normale tijden” niet meer dan 0,75% staatsschuld mag hebben en in bijzonder tijden maximaal 3%. Als je binnen die grenzen wilt blijven moet er €20-30 miljard bezuinigd worden op de begroting. President Klaas Knot van de Nederlandsche Bank vindt het tekort van 3% te hoog, terwijl het dreigt op te lopen.
”Maar” zegt Jacobs, “er moeten ook investeringen zijn in zaken met een hoge maatschappelijke waarde zoals onderwijs, onderzoek, infrastructuur en klimaattransitie. En wat er altijd gebeurt in Nederland als er bezuinigd moet worden is dat er afgeknepen wordt op dergelijke investeringen en dat is heel onverstandig. Hij wil ongeveer 1% van het BBP reserveren voor nuttige overheidsinvesteringen. Eind 2022 was het bbp in Nederland €943,3 miljard. In 2023 schiet het voor het eerst in de geschiedenis door de €1000 miljard heen om ongeveer uit te komen op €1020 miljard. Dus Jacobs zegt dat er in de orde van grootte voor €10 miljard overheidsinvesteringen zouden moeten komen. Als je dat doet om je uit op een tekort van 2/3% van het BBP in 2024. Dat zal bij 2% groei uitkomen op €1045 miljard bij een tekort van 2/3% op de begroting.
Volgens Kelder wil Jacobs dan naar een staatsschuld van 90-120% van het BBP en dat vindt Kelder te hoog. Jacobs vindt de Nederlandse regeringen notoir slecht in anticyclisch begroten. Ze trappen op de rem als het slecht gaat en geven gas als het al goed gaat. Jacobs pleit eigenlijk wel voor het wat laten oplopen van de staatsschuld. Hij denkt dat er over een paar jaar, als de ECB de inflatie onder knie heeft, weer fors lagere rentes komen omdat je het systeem van de economie niet op korte termijn kunt ombuigen. Jacobs ziet die onderwerpen die de overheid moet aanpakken:
Onze democratie faalt
De econoom Bas Jacobs (50) groeide op in Bolsward en promoveerde in 2002 op Overheidsfinanciën. Hij schreef van 2006-2009 een column in de Groene Amsterdammer. Dat zegt wel iets over zijn politiek-maatschappelijke hart. Jacobs is ook redacteur bij Vrij Nederland. Hij schreef in VN van 7 juli: “het economisch beleid van Rutte IV is een kostbaar misbaksel geworden.”
Een quote uit dat artikel: “Rutte IV trad aan met een ongekend pakket van 75 miljard euro aan uitgavenverhogingen, vooral via de fondsen voor klimaat en stikstof. Dat was al te veel voor de hoogconjunctuur waarin Nederland toen verkeerde. Maar toen de energiecrisis kwam, werd dat beleid ten onrechte niet bijgestuurd. Het kabinet gaf toen nog eens ruim 20 miljard euro extra aan inkomenssteun en compensatiemaatregelen voor de hoge energieprijzen. De beleidsfouten van de oliecrisis in de jaren zeventig werden herhaald. Nóg hogere uitgaven leverden een belangrijke bijdrage aan de torenhoge inflatie en de krapte in de economie.”
En: “Rutte IV heeft de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op lange termijn sterk ondermijnd.”
En: “Het economisch beleid van Rutte IV was beroerd; er werd gesmeten met geld, in een economie met grote krapte en inflatie, met weinig doordachte of doelmatige plannen, in grote bestuurlijke onrust.”
En: “De mislukking van het economisch beleid van Rutte IV is daarom een symptoom van een dieper falen van onze democratie.”
In de interviews met Bas Jacobs bij Kelder en met Marcel Levi in Nieuwsuur klinkt duidelijk een verlangen van de PvdA door naar de macht in het nieuwe kabinet. Levi liet onomwonden blijken dat hij dan wel Ernst Kuipers wil opvolgen als Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Als dat gebeurt wordt de staatsschuld wat opgerekt en komen er naast de bezuinigingen ook investeringen in de toekomst.
Wilt u reageren? Log dan eerst in of maak een account aan.
Login vergeten? Reset wachtwoord.